گیاه نسترن وحشی از خانواده Rosaceae: درختچه ای کوچک است که ارتفاع آن تا ۳ متر می‌رسد.برگ‌ها شامل پنج تا هفت برگچه دندانه‌‌دار و به شکل بیضی نوک تیز است.
گل نسترن به رنگ‌های گلی(قرمز کم‌رنگ)، سفید مایل به گلی و یا سفید می‌باشند که تک‌تک و یا به صورت مجتمع دیهیم بر روی شاخه قرار می‌گیرند.
نهنج گل پس از رشد به جسم کوزه مانند و قرمز رنگی تبدیل می‌شود و قسمت داخلی آن الیاف ظریف و باریکی دارد که میوه‌های فندقه‌ای درون کوزه را در بر می‌گیرد.
طول میوه نسترن کوهی ۱۳-۲۴ میلی متر، قطر میوه ۲۷٫۱۰-۲۱٫۰۲ میلی متر و وزن میوه ۸٫۰۸-۷٫۷ گرم می باشد.
قسمت مورد استفاده این گل، کوزه‌های مذکور می‌باشد که به هیپس مشهورند.
پراکندگی جغرافیایی
گل نسترن یکی از گونه های وحشی رز و بومی اروپا، آسیای غربی و شمال شرقی آفریقا است.
بیشترین کشت این میوه در اروپای مرکزی و در کشور مجارستان می باشد.
این گیاه در بخش های وسیعی از ایران در شمال، شمال غرب، غرب، جنوب غرب، مرکز و شمال شر ق ایران پراکنش دارد.
ترکیبات شمیایی ویتامین C
میوه تازه گل نسترن (هیپس) حاوی ۵.۰ تا ۷.۱ درصد ویتامین C می‌باشد که ترکیبی از آسکوربیک اسید و هیدرو اسکوربیک اسید است.
آنتوسیانین
آنتوسیانین ها رنگدانه های محلول در آب اند و مقدار کل آن ۲٫۲۸ (میلی گرم بر لیتر سیانیدین -۳- گلوکوزید) است.
منبع غنی آنتی اکسیدان
ترکیبات فنلی، فلاونوئیدی و کارتنوئیدها موجود در نسترن وحشی این میوه را به عموان یک منبع غنی از ترکیبات آنتی اکسیدانی معرفی نموده است.
مقدار کربوهیدرات محلول در میوه های نسترن کوهی ۳۴٫۱۳-۱۴٫۱۷ درصد گزارش شده است.
مقدار قند کل میوه نسترن کوهی ۲۸٫۱۳ درصد می باشد.
ترکیبات فنولی
میزان فنول کل در میوه نسترن کوهی بسته به عوامل مختلف، ۹۸ میلی گرم گالیک اسید/گرم گزارش شده است که مقدار قابل توجهی در مقایسه با سایر میوه های رایج مورد مصرف می باشد.
کارتنوئیدها
کارتنوئیدها که رنگدانه های طبیعی نارنجی- قرمز موجود در گیاهان می باشند.
پیش ساز ویتامین آ بوده و اثرات مفیدی بر سلامتی انسان دارند.
نسترن کوهی حاوی مقادیر بالایی کارتنوئید می باشد به طوریکه مقدار آن بین ۲۰-۷۷ میلی گرم/۱۰۰ گرم وزن میوه متفاوت است.
مهمترین ترکیبات کاروتنوئیدی میوه نسترن کوهی به ترتیب لیکوپن۱٫۱۱ و بتاکاروتن۲٫۷ (میلی گرم وزن تر) می باشد.
سایر ویتامین ها
میوه گل سرخ همچنین حاوی ویتامین‌های A1، B1، B2، B3 و K می‌باشد.
روغن نسترن
دانه های آن دارای حدود ۱۰%روغن بوده که به رنگ زردکمرنگ متمایل به قرمز ودارای بوئی مطبوع می باشد البته دانه ها سمی است.
عمده ترین اسیدهای چرب تشکیل دهنده روغن هسته های نسترن کوهی به ترتیب:
آلفا–لینولنیک
لینولئیک
اولئیک
استئاریک
و پالمیتیک اسید می باشند.
اسید لینولئیک و اسید لینولنیک به ترتیب با ۵۶-۳۶ درصد و ۲۹-۲۰ درصد بیشترین مقدار را به خود اختصاص می دهند.
حاوی بالاترین میزان اسیدهای چرب غیر اشباع با پیوند دوگانه ( PUFA )
در این قسمت توضیح مختصری در ارتباط با اسیدهای چرب داده می شود تا ارزش اسیدهای چرب موجود در روغن نسترن را بیشتر بدانید!!
اسیدهای چرب به سه گروه تقسیم بندی می شوند:
اسیدهای چرب اشباع
اسیدهای چرب اشباع در طول زنجیر اسید چرب پیوند دوگانه ندارند.
میزان اسیدهای چرب اشباع در روغنهای حیوانی غیر دریائی و روغنهای نظیر پالم و اکثر روغنهای نباتی موچود می باشد .
اسیدهای چرب تک غیر اشباع
این اسید چرب در تمام روغنها و چربیها به مقدار کم وبیش وجود دارد .
در روغن زیتون میزان این اسید چرب در سطح بالائی قرار دارد .
اسیدهای چرب چند غیر اشباع ( PUFA ) :
در ایــن گروه دو اسید چرب اسید لینولئیک و اسید لینولنیک قرار دارد.
این دو اسید چرب چون در بدن انسان ساخته نمی شود به همین دلیل به آنها اسیدهای چرب ضروری می گویند.
بیش از ۹۰ درصد ترکیب اسیدهای چرب این میوه از نوع چند غیر اشباع می باشد.
اسید لینولئیک و اسید لینولنیک به وفور در روغن هسته گل نسترن وحشی وجود دارند که خود پیش ساز تولید سایر اسیدهای چرب غیر اشباع با پیوند دوگانه (PUFA) مهم در بدن انسان هستند.
اگر اسید لینولئیک به برنامه غذایی اضافه شود میزان کلسترول بد در بدن کاهش می یابد .
بالا بودن این اسیدهای چرب در بدن خطر ایجاد نارسایی مغزی از قبیل آلزایمر و پارکینسون را کاهش می دهد.
از روغن نسترن به عنوان یک روغن نسبتا ضعیف از نظر مقاومت به اکسیداسیون یاد می شود که این می تواند به مقدار زیاد اسیدهای چرب غیر اشباع (PUFA) در این روغن مربوط باشد.
خواص زیر برای عرق نسترن ذکر شده‌است:
- تقویت‌کننده قلب و اعصاب آرامبخش و رفع خستگی
- برطرف‌کننده عوارض کمبود ویتامین ث
- درمان ورم کلیه
- درد معده و اسهال
- دفع سنگ کیسه صفرا
- رفع بی خوابی
