subsidy
یارانه یا سوبسید در واقع عبارت است از پرداخت مستقیم یا غیر مستقیم نوعی كمك مالی ، امتیاز اقتصادی یا اعطای برتری ویژه ای به موسسات خصوصی ، خانوارها و یا واحدهای دولتی كه جهت دستیابی به اهداف مورد نظر انجام می پذیرد .
به طور كلی دولت ها با سه هدف عمده مبادرت به پرداخت یارانه می نمایند :
1)به كارگیری صحیح و به جای منابع و امكانات كمیاب كشور
2)ثابت نگه داشتن یا جلوگیری از نوسان زیاد قیمت ها
3)توزیع مناسب وعادلانه درآمدها
انواع یارانهاز نظر دسته بندی در حساب های مالی ، یارانه در دو دسته تقسیم مستقیم و غیرمستقیم طبقه بندی می شود .
الف ) یارانه مستقیم :
یارانه مستقیم ، مقدارهزینه هایی است كه دولت به طور كلی برای حفظ منافع اقشار با درآمد پایین جامعه برای خرید كالاها وخدمات می پردازد .
این نوع هزینه كرد عمدتاٌ دریافت كنندگان كامل مشخص و برخوردار از شخصیت حقوقی دارد؛ موسسات و شركتهای تولید كننده و ارائه دهنده كالاها و خدمات زیربنایی كه تولید و ارائه خدمتشان در جهت منافع عمومی ، سبب زیان مالی آنهامی شود ، از این دسته اند . همانند شركت های تولید كننده آب و برق و شركت های ارائه دهنده خدمات حمل و نقل عمومی .
یارانه مستقیم خود به دو نوع یارانه تولیدی و یارانه مصرفی تقسیم می شود .
ب ) یارانه غیر مستقیم :
یارانه غیر مستقیم ، یارانه ای است كه بابت ثابت نگاه داشتن قیمت مصرف كننده یا تضمین قیمت تولید كننده اختصاص مییابد. این نوع یارانه جنبه كالایی دارد و گیرندگان آن متعدد هستند.
همچنین یارانه ها از منظر مرحله ای كه كالا و خدمت مشمول یارانه می شود به سه دسته تقسیم می شوند؛ یارانه تولیدی، یارانهمصرفی و یارانه خدماتی.
١) یارانه تولیدی:
یارانه تولیدی به هر نوع مداخله دولت در اقتصاد كه منجر به كاهش هزینه های تولید برای تولید كننده و یا افزایش قیمتدریافتی توسط تولیدكننده گردد، گفته می شود. به عنوان مثال ، كمك های دولت به صنایع و كشاورزان از این دسته است .
٢)یارانه مصرفی :
یارانه مصرفی هم مانند یارانه تولیدی ، به هر نوع تاثیر دولت كه باعث شود مصرف كننده قیمتی كمتر از قیمت بازار را پرداختنماید اطلاق می شود .
٣) یارانه خدماتی :
یارانه خدماتی عبارت است از برخی كمك های دولت به موسسات و شركت های خدمات عمومی كه خدمات خود را با قیمتیكمتر از هزینه تمام شده به مصرف كنندگان عرضه می نمایند .به بیان دیگر ، یارانه خدماتی یارانه ای است كه دولت به منظوركاهش برخی از هزینه های خدماتی برای مصرف كنندگان ، به پاره ای از خدمات عمومی پرداخت می كند . این قبیل خدماتبیشتر در برگیرنده خدمات عمومی شهری است .
یارانه ها براساس اینكه در قانون بودجه كشور به طور مشخص ذكر شده یا به طور ضمنی لحاظ می شوند به دو دسته آشكار (مثل یارانه آرد و كالاهای اساسی كه با كالابرگ توزیع می شوند ) و پنهان ( مثل یارانه سوخت و مابه التفاوت نرخ ارز ) تقسیم می‌شوند .
و بالاخره از این نظر كه چگونه در جامعه توزیع می شوند به سه گروه یارانه باز ( مثل یارانه بنزین قبل از سهمیه بندی كه بدون محدودیت ، به میزان متفاوت و بسته به اینكه كه هر كس چه مقدار مصرف كند در اختیار همه قرار می گرفت ) ، یارانه سرانه (مثل یارانه كالاهای كالا برگی كه به شكل محدود و مشخص و به طور مساوی و برابر در میان همه افراد جامعه توزیع می شود ) ویارانه هدفمند ( مثل یارانه به شكل بن ها و كالا برگی هایی كه به گروهای مشخصی از افراد جامعه مانند كارگران ، كارمندان ، ازكارافتادگان و مستمری بگیران پرداخت می شود ) تقسیم می شود .
براساس هدف و نحوه پرداخت، لحاظ شدن یا نشدن در بودجه دولت و برخی مسائل دیگر یارانه به شکلهای متفاوتی تقسیم بندی می شود که در زیر به اختصار به آن می پردازیم.
ازدیدگاه اهداف دولت در پرداخت یارانه
یارانه اقتصادی:
یارانه اقتصادی عبارت از کمکی است که دولت مرکزی به کاهش هزینه تولید کنندگان بخش خصوصی و یا به مصرف کنندگان یک کالای بخصوص و یا استفاده کنندگان از یک سرویس خدماتی، و یا به یک عامل تولیدی می دهد. ولی دولت پاداش یا عوض مالی متقابل دریافت نمی کند، تنها شرط دولت این است که دریافت کننده کمک، نحوه عمل خود را تغییر و یا تعدیل کند و از این راه تولید و یا عرضه و یا مصرف کالاهای مورد نظر و یا فعالیتهای اقتصادی را تشویق کند و یا از توسعه آن با این روش از طریق غیر مستقیم جلوگیری نماید.
یارانه اجتماعی:
این نوع یارانه ها که تحت عنوان یارانه های مستقیم در قسمت پیشگیری از خسارات احتمالی جای می گیرد، شامل کمکهای وسیع مالی در جهت مطالعات در کشف امور جنائی، نحوه رشد جمعیت، اوقات فراغت جوانان، و چاره اندیشی برای این مشکلات می باشد. البته می توان یارانه های مصرفی را که سبب کاهش هزینه خانوار و ” رضامندی نسبی” خانوارها می گردد را نیز نوعی یارانه اجتماعی نامید.
یارانه توسعه ای:
این کمکهای دولتی به منظور تقویت زیربنای اقتصادی و اجتماعی کشور در جهت تعادل بخشیدن به نظام تولید، مصرف و هزینه نمودن درآمدهای عمومی، همچنین کمک به ایجاد موسسات تحقیقاتی و انتقال فناوری و علوم، مراکز اطلاعات پایه ای، کمک هزینه تحصیلی دانشجویان داخل و خارج از کشور به منظور تقویت نیروی انسانی کارآمد و حتی کمکهایی را که در بودجه دولت، برای تربیت تکنسین ها، مهندسین و کارگران حرفه ای می شود، می توان نوعی کمکهای توسعه ای نامید.
یارانه فرهنگی :
از آنجایی که در اغلب مجامع اقتصادی، بخش خصوصی قادر به حمایت از امور هنری، علمی، انسانی و مذهبی، هماهنگ با سیاست عمومی نیست، دولت باید بر این امور یارانه تعیین کند. این مسأله شامل کمکهای پولی و غیره به افراد محلی جهت دستیابی به اهداف مورد توجه حکومت مرکزی می باشد
در ایران پرداختهایی را که توسط سازمان حمایت از مصرف کننده، جهت کاهش قیمت کاغذ روزنامه در سالهای 67 و 68 انجام گرفته را می توان از این نوع یارانه دانست.
یارانه سیاسی:
یارانه سیاسی نوعی از کمکهای دولت است که هدف اصلی آن سیاسی می باشد و قلمرو عمل آن می تواند هم در داخل، جهت هماهنگ نمودن اکثریت جامعه با مواضع سیاسی و اقتصادی دولت در راستای تحکیم امنیت ملی، و هم کمکهای بلاعوض به دیگر کشورها را، برای تحکیم مبانی سیاسی دولت شامل شود. این کمکها که گاه ارقام چشمگیری را در بودجه برخی از کشورهای مقتدر به خود اختصاص می دهد، صرف گسترش مبانی سیاسی و گاه ایدئولوژیک نظامهای سیاسی این کشورها می گردد.
در رژیم گذشته کمک به کشورهای منطقه خلیج فارس در جهت آرام سازی و امنیت منطقه و در نظام جمهوری اسلامی کمک به کشورهای مستضعف و مسلمان جهان، می تواند از جمله یارانه های سیاسی به شمار آید. یارانه ها در حسابهای ملی، جزء یارانه های مستقیم و اغلب در زیر بخش پیشگیری از خسارات احتمالی جای می گیرد.
از دیدگاه بر اساس مراحل پرداخت به کالا یا خدمات از تولید تا مصرف
یارانه تولیدی:
یکی از اهداف مهم پرداخت این نوع یارانه، حمایت از تولید کنندگانی است که تولید آنان مورد نیاز جامعه است ولی به علت خاصی، تطبیق هزینه تمام شده واقعی با قیمت واقعی، ممکن نباشد. دولت در این موارد، تولید کنندگان را به طور مستقیم و یا غیر مستقیم مورد حمایت قرار می دهد.
فروش نهادهای کشاورزی از قبیل کود شیمیایی، سم و بذر با قیمتی کمتر از قیمت تمام شده، استفاده زارعان از خدمات کشاورزی و تحقیقات کشاورزی رایگان و یا تعیین قیمت تضمینی در مورد تعدادی از محصولات کشاورزی، همچنین در اختیار گذاشتن ارز مورد نیاز برای مواد اولیه کارخانه ها با قیمت مناسب را می توان از این نوع حمایتها دانست؛ این نوع کمکها جزء یارانه های غیر مستقیم محسوب می شوند. علاوه بر این کمکهایی که دولت جهت زیانکرد عملیاتی به شرکتها و کارخانه های تحت پوشش خود می دهد، نوعی یارانه تولیدی، به روش مستقیم به حساب می آیند.
یارانه مصرفی:
ممکن است هدف دولت از این پرداختها، کمک رفاهی به گروه خاصی از مصرف کنندگان و یا تمامی افراد یک کشور باشد و منظور از آن تعدیل درآمد گروههای اجتماعی و افزایش نسبی رفاه طبقات کم درآمد بوده و یا تصحیح مسیر مصرفی کشور به سوی تشویق مصرف کالاهایی که امکانات تولید بیشتر آن در کشور فراهم است، باشد. و از توسعه مصرف کاذب بعضی از کالاها با پرداخت یارانه به کالایی که مورد توجه نیست، جلوگیری نماید.
پرداخت به مابه التفاوت قیمت مصرفی خرید و فروش کالاهای اساسی و ضروری مورد نیاز اقشار کم درآمد و جبران ضرر و زیان کالاهای مورد حمایت دولت را می توان از مهمترین یارانه های مصرفی دانست.
یارانه توزیعی:
کمکهای توزیعی، کمکهایی هستند که دولت در امر کاهش هزینه های توزیع و یا قیمت تمام شده برای مصرف کننده انجام می دهد. نمونه هایی از این کمک را می توان در توزیع دولتی یا توزیع ارزان کالاهای مختلف وارداتی مشاده کرد. مانند، خرید تخم مرغ از خارج برای رفع کمبود داخلی، کمک به تثبیت قیمتها و فروش آن به قیمتی پایین تر از هزینه تمام شده.
یارانه صادراتی:
گاهی دولت برای حفظ و گسترش بازار صادراتی و مقاومت در برابر رقابتهای مخرب خارجی، به صورت شکستن مصنوعی قیمتها به طور موقت و همچنین به منظور آینده نگری صنعتی، احساس می کند که باید بازار خاص کالایی تحت نفوذ قرار گیرد و برای صادر کنندگان آن تسهیلاتی قائل شود. این نوع حمایت را می توان کمک صادراتی دانست.
یارانه خدماتی:
گاهی دولتها برای افزایش ارائه بعضی از خدمات و یا برای کاهش قیمت برای مصرف کنندگان، به بخشی از خدمات، یارانه پرداخت می نماید.
یارانه به حمل و نقل شهری از قبیل اتوبوسرانی و مابه التفاوت قیمت بنزین تاکسی ها، تغذیه رایگان در مدارس و تغدیه کارمندان دولت به صورت ایجاد سلف سرویس های دولتی در محل کار و فروش غذا به قیمتی کمتر از قیمت تمام شده را می توان از کمک های خدماتی در ایران به حساب آورد. پرداخت زیانکرد به شرکت برق و آب، پست و تلگراف و تلفن، نیز نوعی یارانه خدماتی محسوب می شود.
یارانه در جهت کاهش واردات و صرفه جویی ارزی:
کالاهایی که مصرف آنان در داخل کشور، ترکیبی از تولیدات داخلی و واردات است، هرگاه ظرفیت تولیدی بالقوه در داخل وجود داشته باشد، می توان با یارانه، تولید داخلی را افزایش داد و در مصرف ارز صرفه جویی نمود.
