حاصل کارگه کون و مکان این همه نیست

غزل شماره 74 دیوان حافظ که بیشتر با عنوان «حاصل کارگه کون و مکان این همه نیست» نامیده می‌شود، یکی از اشعار بی نظیر حضرت حافظ است که در این مقاله به آن میپردازیم و تفسیر آن را به طور خلاصه مرور میکنیم.

حاصل کارگه کون و مکان

حاصل کارگه کون و مکان این همه نیست

باده پیش آر که اسباب جهان این همه نیست

از دل و جان شرف صحبت جانان غرض است

غرض این است وگرنه دل و جان این همه نیست

منت سدره و طوبی ز پی سایه مکش

که چو خوش بنگری ای سرو روان این همه نیست

دولت آن است که بی خون دل آید به کنار

ور نه با سعی و عمل باغ جنان این همه نیست

پنج روزی که در این مرحله مهلت داری

خوش بیاسای زمانی که زمان این همه نیست

بر لب بحر فنا منتظریم ای ساقی

فرصتی دان که ز لب تا به دهان این همه نیست

زاهد ایمن مشو از بازی غیرت زنهار

که ره از صومعه تا دیر مغان این همه نیست

دردمندی من سوخته زار و نزار

ظاهرا حاجت تقریر و بیان این همه نیست

نام حافظ رقم نیک پذیرفت ولی

پیش رندان رقم سود و زیان این همه نیست

تفسیر خلاصه

مسئله به این کوچکی را بزرگ نکن. چند صباحی را که زنده ای خوش باش و به خاطر مسائل کوچک خود را آزار نده. می خواهی همه چیز را بدون هیچ سعی و تلاشی به راحتی به دست بیاوری. در راه خدا قدم نمی گذاری ولی انتظار بهشت داری. نامت نیکوست به عاقبت کاری که می کنی فکر کن [فال حافظ].

مشروح معنی و تفسیر

بیت اول

حاصلِ کارگهِ کون و مکان این همه نیست
باده پیش آر که اسبابِ جهان این همه نیست

نتیجه و محصول این دنیا هیچ چیز نیست و ذاتا مهم نیست، اکنون باده بیاور که مادیات و متاع دنیا هیچ ارزشی ندارد.

معنی بیت دوم

از دل و جان شرفِ صحبتِ جانان غَرَض است
غرض این است وگرنه دل و جان این همه نیست

سرانجام و هدف از دل و جان، شرف و بزرگی حاصل از هم‌ صحبتی و مصاحبت با او است وگرنه دل و جان هیچ ارزشی و بهایی ندارند.

معنی بیت سوم

منّتِ سِدره و طوبی ز پی سایه مکش
که چو خوش بنگری‌ ای سروِ روان این همه نیست

بخاطرِ سایه، منتِ درخت سدره و طوبی را مکش، یعنی برای آسایش دنیایی، منتِ این‌ و آن را مکش، زیرا‌ ای سرو روان اگر با بررسی عمیق نگاه کنی هیچ ارزش ندارد که منّتِ این‌ها را بکشی.

معنی بیت چهارم

دولت آن است که بی خونِ دل آید به کنار
ورنه با سعی و عمل باغ جنان این همه نیست

موفقیت واقعی آن است که بدون خون دل خوردن به دست بیاید، وگرنه بهشتی که با سعی و عمل یعنی با عبادت و طاعت به دست می‌آید چیز مهمی نیست. مقصود این است که عمل و عبادت موجب جنت نمی‌شود، یعنی دولت وصال جانان آن است که بدون زحمت و با سهولت میسر گردد واِلّا وصال جانان و باغ جنانی که با اسبابِ دنیا حاصل گردد، چندان معتبر نمی‌باشد.

معنی بیت پنجم

پنج روزی که در این مرحله مهلت داری
خوش بیاسای زمانی که زمان این همه نیست

به چند روز مهلت و زندگی که در این دنیا و مرحله داری خوش باش و زمانی آسوده زندگی کن، زیرا آنچه که به آن زمان می‌گویند و به آن اعتماد می‌کنی هیچ چیز نیست. یعنی به عمر و زمان اعتماد کردن جایز نیست پس چند روزی که در دنیا هستی خوش باش و صفا کن، زیرا به زمان و عمر اعتبار نیست.

معنی بیت ششم

بر لبِ بحرِ فنا منتظریم‌ ای ساقی
فرصتی دان که ز لب تا به دهان این همه نیست‌

ای ساقی در کنار دریای نابودی منتظریم و از خماری مشرف بر مرگ و در انتظار لطف تو هستیم. تفضلی کن تا در این وقت اندک زندگی را به خوشی بگذرانیم.

معنی بیت هفتم

زاهد ایمن مشو از بازیِ غیرت زنهار
که ره از صومعه تا دیرِ مغان این همه نیست‌

ای زاهد، مغرور عبادت خویش مشو، زیرا از صومعه تا دیر مغان فاصله ای نیست یعنی میان آنها تفاوت زیاد موجود نیست، چون هر دو معبود است و هر دو محلِ پرستش خالق اشیا و موجودات هستند، اگر چه به ظاهر یکی متوجه محراب و دیگری صنم را می‌پرستد.

معنی بیت هشتم

دردمندیِ منِ سوخته زار و نزار
ظاهراً حاجت تقریر و بیان این همه نیست

ظاهراً درد و رنج من از روزگار، که سوخته، پریشان و فرسوده‌ام کرده، نیازی به این همه شرح و بیان ندارد.

معنی بیت نهم

نامِ حافظ رقمِ نیک پذیرفت، ولی
پیشِ رندان رقمِ سود و زیان این همه نیست

نام حافظ به نیکویی شهره شد، اما چه سود که پیشِ عالمان حرف سود و زیان معتبر نیست. یعنی اگر چه نام حافظ به نیکی مشهور شده، اما در نزد عالمان اعتبار به ذات و آگاهی است نه به نیک‌نامی و بَدنامی.

مطالب پیشنهادی

• ز کوی یار می‌آید نسیم باد نوروزی
• شعر در مورد چشم یار
• جمالت آفتاب هر نظر باد
• هر آن که جانب اهل خدا نگه دارد

حاصل کارگه کون و مکان این همه نیست