واکسن فلج اطفال
واکسن فلج اطفال واکسن استفاده شده برای جلوگیری از بیماری فلج اطفال (پولیو) است.
از سال ۱۳۶۷ شمسی یا ۱۹۸۸ میلادی، «برنامهٔ جهانی ریشه‌كنی فلج اطفال» به تصویب مجمع جهانی بهداشت رسید که تاکنون با به‌کارگیری واکسن خوراكی فلج اطفال موفقیت‌های چشمگیری داشته است. به کمک این برنامه، كشورهای بومی پولیو از ۱۲۵ كشور در سال ۱۹۸۸ تنها به سه كشور افغانستان، پاكستان و نیجریه در سال ۲۰۱۲ كاهش یافته است. در سپتامبر سال ۲۰۱۵ كشور نیجریه نیز از فهرست كشورهای بومی فلج اطفال خارج شد و در حال حاضر تنها دو كشور افغانستان و پاكستان پولیوآندمیک محسوب می‌شوند.
انواع فلج اطفال
سه نوع عفونت فلج اطفال وجود دارد:
بیماری تحت بالینی
عفونت غیر فلج اطفال یا فلج نافرجام
عفونت فلج اطفال
زمانی که ویروس وارد بدن می‌شود هیچ علامتی مشاهده نمی‌شود و به طور متوسط بین ۷ تا ۱۴ روز زمان لازم است تا اولین علایم بیماری مشاهده شود.
علایم اولیه فلج اطفال بسیار شبیه آنفلوانزا است و شامل تب، سردرد و گلو درد، استفراغ، مننژیت، احساس خستگی و درد و گرفتگی عضلات کمر، گردن، دست‌ها و پا‌ها می‌شود.
این علایم عموما خود به خود تخفیف یافته و از بین می‌روند و طی یک هفته علایم ویژه فلج خود را نشان می‌دهد که عبارتند از: درد و اسپاسم شدید عضلانی، ضعف شدید بدن پس از اندکی فعالیت، درد و ضعف عضلانی و تحلیل عضلات، حساسیت بیشتر در مقابل کاهش دمای محیط، مشکلات تنفسی و مشکل در بلع غذا.
شل شدن عضلات در این بیماری بیشتر در اندام‌های تحتانی دیده می‌شود. گاهی اوقات عضلات درگیر بهبود می‌یابند، ولی در اکثر مواقع این اندام‌ها فلج باقی می‌مانند. به هر شکل وضعیت بیمار طی دو سال تثبیت می‌شود.
تشخیص فلج اطفال
- عکس العمل غیرطبیعی
- سفتی پشت
- هنگامی که بیمار به پشت دراز کشیده است، بلند کردن سر و پاهایش مشکل است.
- سفتی و خشکی گردن
- مشکل در خم کردن گردن
- مشکل در بلع و تنفس
آزمایشات تشخیصی عبارتند از:
- بررسی ترشحات گلو، مدفوع و یا مایع نخاع
- معاینه مایع مغزی نخاعی
- میزان آنتی بادی‌های خون
واکسن خوراکی فلج اطفال:
این واکسن حاوی ویروس زنده و ضعیف‌شده است و دارای دو نوع «دو ظرفیتی» و «سه ظرفیتی» به شکل زیر است:
واکسن خوراکی سه ظرفیتی فلج اطفال، واکسنی است که تا کنون در اکثر برنامه‌های جاری واکسیناسیون علیه فلج اطفال استفاده شده و باعث ریشه‌کنی سروتیپ ۲ ویروس وحشی فلج اطفال گردیده است.
واکسن دو ظرفیتی فلج اطفال خوراکی، سروتیپ ۲ ویروس فلج اطفال وجود ندارد و در برابر سروتیپ یک و۳ ویروس وحشی فلج اطفال، مؤثرتر از واكسن سه ظرفیتی است.
واكسن تزریقی فلج اطفال:
حاوی ویروس غیر فعال شده و حاوی هر سه سروتیپ یک، ۲ و ۳ ویروس است که به صورت واکسن تزریقی درآمده است. این واکسن خطر ابتلا ناشی از ویروس واکسن و ویروس مشتق از واکسن را ندارد.
برنامه زمانی تزریق واکسن فلج اطفال به چه صورت است؟
دو نوع واکسن برای مقابله با فلج اطفال وجود دارد، واکسن فلج اطفال خوراکی و واکسن فلج اطفال تزریقی. واکسن فلج اطفال تزریقی به بازو یا پای کودک تزریق می شود و واکسن فلج اطفال خوراکی به صورت قطره به کودک خورانده می شود. برنامه زمانی دریافت واکسن فلج اطفال به شرح زیر است:
- بدو تولد
- دو ماهگی
- 4 ماهگی
- 6 ماهگی
- 18 ماهگی
- 4 تا 6 سالگی
واکسن زنده تخفیف حدت یافته دو ظرفیتی فلج اطفال
نوع و شکل واکسن:
زنده تخفیف حدت یافته، مایع و خوراکی
ترکیب واکسن:
یک دز واکسن(2 قطره یا 1/0 میلی لیتر) حاوی موارد زیر است:
ترکیبات فعال:
حداقل 106 واحد(106CCID50) ویروس تخفیف یافته فلج اطفال، سویه سابین سروتیپ I
حداقل 〖10〗^(5/5) واحد (105.5CCID50) ویروس تخفیف حدت یافته فلج اطفال، سویه سابین(RNA drived) سروتیپIII
ترکیبات غیر فعال: حداکثر 5 میکروگرم کانامایسین و نئومایسین
5/9 میلی گرم کلرید منیزیم
حداکثر 2 میکروگرم فنل رد
* برای تکثیر ویروس های به کار رفته در این واکسن از سلول دیپلویید انسانی (MRC-5) استفاده شده است.
موارد مصرف واکسن فلج اطفال :
این واکسن برای ایجاد ایمنی فعال علیه بیماری فلج اطفال تهیه شده است.
تداخلات دارویی واکسن فلج اطفال :
مصرف این واکسن همزمان با سایر واکسن های تحت پوشش برنامه ایمن سازی کشوری، تداخل ندارد.
مصرف داروهای تضعیف کننده سیستم ایمنی( 2 هفته قبل و بعد از مصرف واکسن) سبب کاهش یا عدم پاسخ ایمنی نسبت به واکسن می گردد.
دز، روش مصرف و راه تجویز:
هر دز واکسن شامل2 قطره یا 1/0 میلی لیتر می باشد که به صورت خوراکی مصرف می شود. برای انجام صحیح واکسیناسیون مطابق شکل زیر عمل نمایید:
1- در پوش تیوب واکسن را بردارید.
2- در دهان هر فرد 2 قطره بچکانید.
3- برای جلوگیری از آلودگی، در پوش تیوب را در جای خود قرار دهید.
برنامه و زمان مناسب واکسیناسیون:
سن واکسیناسیون و افراد حساسی که نیاز به ایمن سازی دارند به وضعیت اپیدمیولوژی بیماری و افراد حساس در منطقه بستگی دارد. بنابراین ایمن سازی منسجم و مؤثر جامعه باید طبق دستورالعمل کمیته کشوری ایمن سازی انجام گردد.
نحوه مصرف در بارداری و شیر دهی:
در شرایط عادی تجویز این واکسن برای زنان باردار منع مصرف دارد. تنها در صورت بروز اپیدمی و با توصیه کمیته کشوری ایمن سازی مصرف آن بلامانع است.
موارد منع مصرف:
در افراد مبتلا به نقص یا سرکوب سیستم ایمنی مادرزادی یا اکتسابی
در کودکان با تب شدید و مبتلا به هر بیماری حاد تب دار
در کودکان تحت درمان با ترکیبات کورتیکوسترویید و یا داروهای تضعیف کننده سیستم ایمنی تا 2 هفته پس از پایان درمان
در موارد حساسیت شناخته شده قبلی به هر یک از اجزای واکسن مانند نئومایسین
هشدار و احتیاطات:
در صورت بروز استفراغ و اسهال در حین یا پس از تجویز واکسن، تکرار دز دوم بلافاصله پس از رفع علایم توصیه می شود.
برداشتن لوزه ها ( تانسیلکتومی) تا دو هفته بعد از تجویز آخرین دز این واکسن مجاز نیست.
واکسن باز شده به شرط حفظ زنجیره سرد و شرایط آسپتیک، حداکثر تا 8 ساعت قابل استفاده بوده و از مصرف باقی مانده آن در روزهای بعد خودداری شود.
پس از انقضای تاریخ مصرف از تجویز واکسن خودداری شود.
عوارض جانبی واکسن فلج اطفال :
واکسن خوراکی ضد فلج اطفال( سابین) بی ضررترین واکسن خوراکی موجود در جهان می باشد با این وجود در موارد معدودی فلج عضلانی شل(Flaccid paralysis) گزارش شده است.
در موارد نادر، در افراد بالغی که واکسن خوراکی را دریافت نموده اند، فلجی مربوط به تجویز واکسن (Vaccine- Assciated Paralysis(VAP) گزارش شده است.
میزان موارد فلجی ناشی از واکسن خوراکی فلج اطفال در اولین دز مصرفی و موارد نقص سیستم ایمنی 1 مورد به ازای هر 000/750 دز و در دزهای یادآور، 1 مورد به ازای هر 4/2 میلیون دز واکسن مصرفی می باشد.
- تب بالا
- تغییرات رفتاری
- واکنش های آلرژیک
- تورم در گلو و صورت
- کهیر
- مشکل در تنفس
- سرگیجه
- افزایش ضربان قلب
- درد در اندام ها
- خستگی و ضعف
تب در کودکان پس از واکسیناسیون
مادران نباید به هیچ وجه تب کودک پس از واکسن زدن را سرسری بگیرند چون ممکن است،اکسیژن به مغز او نرسد و کودک تشنج کند. بر همین اساس « مادران بچه‌هایی که درجه تبشان بالا می‌رود و به حد خطرناک می‌رسد باید هرچه زودتر به پزشک متخصص مراجعه کنند. چون ممکن است اکسیژن کافی به مغز بچه نرسد و او تشنج کند. به همین دلیل ما در این موارد برای کنترل تب کودک شربت استامینوفن تجویز می‌کنیم که هر 6 ساعت یکبار این دارو باید به کودک داده شود.»
شرایط حمل و نقل و نحوه نگهداری واکسن فلج اطفال :
این واکسن باید در دمای 20- درجه سانتی گراد یا پایین تر نگهداری شود.
تیوب باز شده واکسن باید در دمای 2 تا 8 درجه سانتی گراد و دور از نور نگهداری شده و حداکثر تا 8 ساعت مصرف شود.
از ذوب و انجماد مکرر واکسن پرهیز شود.
پس از ذوب شدن، رنگ واکسن ممکن است از زرد کم رنگ تا قرمز تغییر کند که این تغییر عادی است و تأثیری در کیفیت واکسن ندارد.
اگر واکسن ذوب شده شفافیت خود را از دست داده باشد قابل استفاده نیست و باید دور ریخته شود.
در صورتی که واکسن در شرایط 20- درجه سانتی گراد حمل و نگهداری شود، تا تاریخ انقضای درج شده بر روی تیوب واکسن قابل مصرف می باشد.
نحوه معدوم نمودن باقی مانده و ویال واکسن:
وسایل یک بار مصرف مورد استفاده و تیوب های خالی واکسن در ظرف مخصوص وسایل آلوده ریخته شده و سپس به طور صحیح سترون سازی ( اتوکلاو، سوزاندن، استفاده از موارد شیمیایی مناسب) و دفن بهداشتی شوند.
بسته بندی:
این واکسن در تیوب های 15 دزی(5/1 میلی لیتر) بسته بندی و عرضه می گردد.
نحوه کنترل VVM:
در صورتی که مربع نشانگر روشن تر از دایره ی رنگی اطراف آن باشد واکسن قابل مصرف می باشد( موارد الف و ب). در صورتی که مربع نشانگر هم رنگ یا تیره تر از دایره ی رنگی اطراف آن باشد واکسن قابل مصرف نمی باشد( موارد ج و د) و می باید معدوم گردد.