همه ی ما با سفسطه حداقل در این حد آشنا هستیم که سفسطه تناقضی می‌باشد که از یک استدلال به ظاهر درست ، اما در باطن تقلبی، به دست آمده است. شاید این تعریف ساده درست باشد اما سفسطه خیلی بیشتر از این ها پیچیدگی دارد و انواع مختلفی از آن وجود دارد که باید تمامی آنها را شناخت تا به دید درستی از موضوع سفسطه برسیم . در این مقاله با بررسی موضوع سفسطه و انواع آن سعی داریم تا حدی با این تکنیک ناحق آشنا شویم . ( معنی سفسطه و انواع آن )
سفسطه چیست ؟
ریشه این کلمه از واژه سوفوس (Sophos) که واژه ای یونانی به معنی خرد و دانایی است گرفته شده . در یونان قدیم افرادی با آگاهی به برخی علوم استدلالی و فلسفی مانند وکیل های امروزی با دریافت پول در میان دعوای مردم عادی دخالت میکردند تا مشخص کنند حق با کیست و طبیعی بود که برای فردی که استخدام شده بودند با هر روشی که شده استدلال میکردند تا او را بر حق نشان بدهند.
از سویی سوفسطائی ها در یونان علم مناظره را آموزش میدادند و در ابتدا با استدلال منطقی این کار را میکردند ولی به مرور زمان برای آموزش شاگرد های قوی تر که توانایی شکست دادان دیگران در مناظره ها را داشته باشند به دروغ و فریب روی آوردند و کم کم معنای سفسطه امروزی را به خود گرفتند.
تعریف سفسطه
سفسطه یک ادعای دروغ و اشتباه است که با استدلال های به ظاهر منطقی درست نشان داده میشود. اما اگر با اصول سفسطه آشنا باشیم و به صورت منطقی آن را بررسی کنیم به دروغ بودن آن پی میبریم.
معنی سفسطه در فارسی :
- مغالطه
- مغلطه
- سخن گردانی
- نارواپردازی
- گفتار غیرمنطقی
- لفاظی
- لفظپردازی
معنی سفسطه در لغتنامه دهخدا
سفسطة. [ س َ س َ طَ ] (ع اِ) سخن روی اندود. (مهذب الاسماء).
|| (اصطلاح فلسفه ) قیاسی است مرکب از وهمیات و غرض ازآن مغلوب ساختن خصم است. (از اقرب الموارد).
در اصطلاح علوم منطقی قیاس سفسطی بقیاسی میگویند که مرکب ازمقدمات وهمی باشد و آن یکی از صناعات خمس است.
رجوع شود به مغالطه و صناعات خمس. (دستور ج 2 ص 169).
عبارت از قیاسی است که مرکب باشد از وهمیات و بعضی گفته اند قیاسی است که مرکب از مشبهات باشد. (کشاف اصطلاحات الفنون ص 665) (فرهنگ علوم عقلی دکتر سجادی ص 299).
انواع سفسطه
سفسطه طی قرون گذشته تکامل یافته و انواع مختلفی پیدا کرده است . در ادامه به معرفی انواع سفسطه می‌پردازیم :
سفسطه‌ی توسل به اکثریت
در این سفسطه فرد به دلیل اینکه اکثریت افراد فلان موضوع را دوست دارند و یا می‌خواند که فلان اتفاق بیافتد ، خود را بر حق نشان میدهند .
مثال :
یک خوابگاه دانشجویی را فرض کنید که 100 دانشجو دارد ، یک شب 99 دانشجو میخواهند شب بیدار باشند و چراغ ها را روشن نگه دارند و … اما یک دانشجو در این میان میخواهد بخوابد . آن 99 نفر با سفسطه میگویند چون اکثریت میخواهند بیدار باشند پس این موضوع اشکالی ندارد اما طبق قانون ، عقل و منطق چون شب زمان خواب هست حق با آن یک نفر است که می خواهد بخوابد .
در اینجا اثبات شد که دموکراسی ذاتا بر مبنای سفسطه می‌باشد و مبنا قرار دادن آن برای سنجش درست و غلط میتواند حق را پایمال کند و باطل را حاکم نماید .
معنی سفسطه و انواع آن
سفسطه‌ی شیب لغزنده
در این سفسطه از روش بزرگنمایی استفاده میشود تا یک اتفاق بد را چندین برابر بدتر نشان داد .
مثال :
اگر اجازه بدهیم کودک برای بازی به کوچه برود ممکن است در کوچه پرسه بزند ، سپس وارد خیابان ها شود ، سپس افراد خلافکار یا متجاوز او را بدزند و…
پس بهتر است کودک از خانه بیرون نرود .
مثال :
اگر امروز به یکی از کارگر ها مرخصی داده شود ، فردا سایر کارگران هم مرخصی میخواهند و هر روز یک عده از کارگران حضور نخواهند داشت و کار را باید تعطیل کنیم .
سفسطه‌ی پهلوان‌پنبه سازی
در این سفسطه طرف مقابل را آنقدر ضعیف و مفلوک و احمق نشان میدهند که کسی نخواهد کنار او قرار بگیرد .
مثال :
کمونیسم در کل یعنی « خدا نیست » .
توضیح مثال : با وجود اینکه کمونیسم یک تفکر شکست خورده و مردود می‌باشد اما نمیتوان آن را صرفا در عبارت « خدا نیست » خلاصه کرد . اینکه ما مسلمان ها به این موضوع به شدت حساس هستیم نباید مانع از بررسی عمیق و صحیح این ایدئولوژی شود .
مثال دوم :
اگر فلانی رئیس جمهور شود دلار 10 برابر میشود، تحریم ها مجدد برقرار میشود و…
سفسطه‌ی سیاه و سفید
در این سفسطه فرد دو گزینه را در اختیار طرف مقابل میگذارد اما یک گزینه را آنچنان بد نشان میدهد که فرد راهی جز انتخاب گزینه دیگر نداشته باشد .
مثال :
تئوری معروف جورج دبیلیو بوش ( بوش پسر ) که میگفت یا با ما هستید یا بر علیه ما هستید، اگر بر علیه ما هستید آماده جنگ شوید .
در این تئوری جورج دبیلیو بوش به دنیال این بود که گزینه همراهی با سیاست های امریکا را دیکته کند زیرا گزینه دیگر مساوی با جنگ و نابودی خواهد بود.
مثال دوم : «به عنوان هیئت مدیره یا باید عمومی کردن سهام شرکت را با شرایطی که ذکر شد بپذیریم یا اینکه به مرور زمان دچار مرگ تدریجی به‌وسیله‌ی رقبایمان می‌شویم.»
معنی سفسطه و انواع آن
سفسطه انکار مقدمه
در این سفسطه فرد با پایه استدلال طرف مقابل به مخالفت می‌پردازد در صورتی آن موضوع بدیهی است و نباید ضد آن موضع گیری کرد .
مثال :
یک فرد مسیحی برای مناظره با مسلمانان شهر به شهر میرفت تا با عالمان مسلمان مناظره کند . این فرد مسیحی همیشه بحث را اینگونه شروع میکرد که شما حضرت مسیح را قبول دارید پس در نتیجه فلان و فلان و فلان …
روزی برای مناظره با یک مسلمان همین حرف را زد، آن شخص مسمان گفت : کی گفته ما حضرت عیسی ع را قبول داریم ؟
از این سفسطه یک ضرب المثل هم به وجود آمده است که میگویند « طرف زد زیر عیسی ».
این سفسطه بیشتر نوعی لجبازی می باشد.
سفسطه مطلق خواهی ( تعمیم ناروا )
در این سفسطه فرد با مطلق گویی و مطلق خواهی میخواهد نتیجه گیری مطلوب خود را داشته باشد . نام دیگر این نوع سفسطه تعمیم ناروا می باشد .
مثال :
چادر نمیتواند حجاب خوبی باشد زیرا افراد چادری را میشناسم که پاک نیستند .
مثال دوم :
انسان ها نباید هواپیما بساند زیرا هر سال تعدادی از هواپیما ها سقوط میکنند و انسان های زیادی کشته می‌شوند .
سفسطه نادیده گرفتن استثنائات
در این سفسطه فرد یه اصطلاح « دوغ و دوشاب را یکی میکند » یا « همه را با یک چوب میراند » .
مثال :
چون چاقو وسیله کشتن انسان ، خشونت و جنگ است پس حتی نباید چاقوی آشپزخانه را تولید کنیم .
مثال دوم :
مجروح کردن انسان ها خلاف قانون است پس جراح هم خلافکار است .
معنی سفسطه و انواع آن
سفسطه ابهام مرجع ضمیر
این سفسطه بیشتر بازی با کلمات و تغییر لحن در بیان کلمات می‌باشد که میتواند چند معنی را از یک جمله به وجود بیاورد . سپس میتوان در هر زمان آن جمله را به یک مدل تفسیر کرد .
میتوان این سفسطه را « آوردن جملات دوپهلو و مبهم » نیز نامید .
مثال :
گویند روزی یک شیعه را دستگیر و نزد مروان بن حکم بردند تا خلیفه حکمش را صادر کند ، مروان گفت یا بر سر منبر میروی و لعن علی را میگویی یا تو را خواهم کشت .
آن شیعه به منبر رفت و گفت : ای مردم مروان حکم از من خواسته است تا علی را لعن کنم ، پس لعنت خداوند بر او باد .
مروان او را آزاد کرد اما پس از چند روز فهمید که در اصل آن شیعه با آن جمله خودِ مروان را لعن کرده است نه علی را .
سفسطه ی تکذیب یا تخطئه گوینده
در این سفسطه شخص به جای این که به محتوای سخن بپردازد، به تکذیب و تخطئه گوینده و خاستگاه آن می‌پردازد.
مثال :
تو همانی هستی که دو سال پیش فلان موضوع را به ما دروغ گفتی پس این حرفت هم دروغ است .
مثال دوم :
تو اگر خواننده بودی چهار سال پیش پیک موتوری نبودی .
معنی سفسطه و انواع آن
اهمال در شرایط قیاس
اهمال در شرایط قیاس آن است که شرایط استنتاج و قواعد استنتاج را رعایت نکنند و مثلاً از ضروب عقیم، نتیجه بگیرند یا جایی که نتیجهٔ قیاس جزئی است، نتیجهٔ کلی استنتاج کنند. همچنین است رعایت نکردن شرایط حد وسط که قیاس سفسطی تولید میکند.
مثال :
ماست از شیر است؛ شیر برای اسهال مضر است؛ پس ماست برای اسهال مضر است.
سفسطه چرخه دور
شناساندن لفظ يا چیز مبهم «الف» با «ب» در حالي كه براي شناخت «ب» محتاج شناخت «الف» باشيم.
مثال :
عارفي مدعي را پرسيدند جوانمردي چيست؟
گفت:ترك كامجويي؛
گفتند:كامجويي كدام است ؟
پاسخ داد:ترك جوانمردي .
سفسطه نیت سازی ( عبارت برخلاف مراد گوینده )
این سفسطه هم بسیار شایع است و بدین صورت است که آیه‌ای از قرآن، یا خبری از پیشوایان دین، یا شعری از شعرای بزرگ را مطابق گرایش باطنی خود معنی میکند و همهٔ معانی و تفاسیر دیگر را نفی میکند.
مثال :
خداوند در سوره ماعون گفته است : « وای بر نمازگزاران »
پس نباید نماز خواند .
سفسطه علت جعلی
معرفي امري كه يا علت نيست يا بخش كوچكي از علت است به عنوان علت اصلي.
مثال :
شاگردي به معلم مي گويد خانم اجازه علت اين كه در اين امتحان نمره كمي گرفتم اين است كه در شب امتحان ما مهمان زيادي داشتيم و نتوانستيم براي امتحان درس بخوانيم.
کلمه : سفسطه
اشتباه تایپی : stsxi
آوا : safsate
نقش : اسم
سلام – برای افراد مبتدی مطالب خوب و راحت فهمیه ممنونم
خیلی دوست داشتم. ولی سفسطه انواع بیشتری هم دارد.