در این مقاله به بررسی انواع وقف اهلی،خیری و مشترک میپردازیم. در انتهای میتوانید نظرات خود را در مورد این مقاله ثبت کنید (تعریف وقف اهلی و خیری).
فهرست مطالب
تعریف وقف اهلی
«وقف اهلی» از دو کلمه «وقف» و «اهلی» ترکیب شده است.
تعریف وقف را در اصطلاح «وقف» ببینید.
«اهلی» منسوب به کلمه «اهل» است. اهل نیز در لغت بر زوجه، خویشاوندان و عشیره اطلاق می شود. اصل در آن قرابت و نزدیکی است. گاهی اوقات بر پیروان هم اطلاق می شود. «اهل شی ء» صاحبان آن و «اهل خانه» ساکنین در آن هستند(المصباح المنیر؛ المعجم الوسیط، ذیل مادّه «اهل»).
در اصطلاح اهل مرد و اهل بیت او از نظر حنفی ها هر زن و مرد و بچه ای است که در نسب با او تا دورترین پدر مسلمان شریک می باشد. از نظر شافعی ها اهل مرد کسی است که نفقه اش بر او واجب می باشد. حنبلی ها می گویند: آل فرد، اهل بیت، قوم، خویشان و نزدیکان او همه یکی است(ردالمختار، ج 3، ص 439؛ نهایه المحتاج، ج 6، ص 82؛ حاشیه القلیوبی، ج 3، ص 171؛ کشاف القناع، ج 4، ص 242).
معین کردن اهل در وقف
مراد از «وقف اهلی» در این جا وقفی است که ابتدا بر فرد یا افرادی معین قرار داده شده است؛ خواه این معین یکی باشد یا متعدد؛ معین بالذات باشد مثل احمد و محمود یا به وصف معین باشد مثل فرزندان زید یا فرزندان احمد؛ موقوف علیه از خویشان واقف باشد یا نباشد.
وقف خیری
به وقف اهلی «وقف ذرّی» نیز گفته می شود، مقابل آن «وقف خیری» است و آن وقفی است که از همان ابتدا بر جهتی از جهات خیر مثل فقرا یا مساجد قرار داده شده باشد.
سابقه تاریخی وقف اهلی و خیری
تقسیم و نامگذاری وقف به اهلی و خیری، چنان که در حال حاضر وجود دارد، در صدر اسلام نبوده است؛ بلکه خود وقف را صدقه می نامیدند. البته مصداق این دو نوع وقف در صدر اسلام وجود داشته است هر چند که وقف اهلی یا خیری نامیده نمی شده است.
زیلعی، به سند خودش از بیهقی چنین نقل کرده است: ابوبکر خانه اش در مکّه را بر فرزندانش وقف کرد که تا امروز [زمان بیهقی] موجود است؛ عمر خانه اش در مروه و خانه اش در تنیّه(تنیه محلی است در مکّه) را بر فرزندانش وقف کرد که هم اکنون هم موجود است؛ علی علیه السلام زمین و خانه اش در مصر و اموالش در مدینه را بر فرزندانش وقف کرد که امروزه نیز وجود دارد(نصب الرایه، ج 4، ص 487؛ المغنی، ج 5، ص 445؛ سنن بیهقی، ج 6، ص 161).
در کتاب الاسعاف از وقف بزرگان صحابه بر فرزندانشان بسیار یاد شده است (الاسعاف، ص 5 به بعد).
اینها همه ثابت می کند که وقف اهلی در صدر اسلام وجود داشته است.
نسبت به وقف خیری نیز اختلافی وجود ندارد و مثالهای زیادی برای آن وجود دارد.
نظر امامیه در «اقسام وقف» «منفعت»
وقف، به حسب وضعیتش در شرع، تمامش خیری می باشد؛ چون عبارت است از حبس کردن اصل و صدقه دادن منفعت آن.
این تصرف در منفعت هم می تواند در ابتدا بر جهات خیر و نیک مثل مساجد و فقرا باشد و هم می تواند در ابتدا بر خود واقف و بعد از او بر فرزندانش باشد یا ابتدا بر شخص معین و بعد از او بر فرزندانش قرار بگیرد.
فقیهان در عصر حاضر وقف را به سه دسته تقسیم می کنند:
1. وقف اهلی: وقفی است که درآمدش در ابتدا برای واقف یا فرزندان او یا غیر ایشان از مواردی که جهت خالص خیر محسوب نمی شود، قرار داده شده است.
2. وقف خیری: وقفی است که درآمدش در ابتدا بر جهتی از جهات خالص خیر مثل فقرا، مساکین و مساجد قرار داده شده است.
3. وقف مشترک: وقفی است که جامع بین وقف اهلی و وقف خیری می باشد(احکام المیراث والوصیه والوقف فی الفقه الاسلامی، عبدالغفار ابراهیم صالح، ص 226).
فقیهان میان وقف خیری و غیرخیری فرق گذاشته اند. این فرق در مسأله کسی که صلاحیت فروش موقوفه را در موارد مجاز آن دارد، دیده می شود. به این بیان که اگر وقف خیری باشد در مواردی که فروش آن جایز است کسی جز حاکم (قاضی) نمی تواند آن را بفروشد. ولی وقف غیرخیری را در موارد مجاز ناظر
آن می تواند بفروشد و برای صحت فروش شرط نیست که به حاکم مراجعه شود هر چند احتیاط این است که از حاکم اجازه گرفته شود(شرح منتهی الارادات، ج 2، ص 515).
مطالب پیشنهادی
- فوت واقف پیش از تسلیم چه اثری بر عقد وقف میگذارد ؟
- ابدال و استبدال از نظر مذاهب مختلف
- ضابطین قضایی چه کسانی هستند ?
تعریف وقف اهلی و خیری
