معرفی کامل درخت نخل و خرما

بسم الله الرحمن الرحیم

خرما ، نخل

واژه خرما ریشه و بنیاد فارسی داشته و از زبان‌های فارسی، به زبان‌های هندی، اردو، ترکی، اندونزیایی و مالزیایی به سوی شرقی و یونانی به سوی غربی وارد شده‌است.

درختانی دوپایه به ارتفاع 3 تا 30 متر ، برگ ها شانه ای فرد ، دارای لبه هایی برگشته به درون ، دارای غلاف کوتاه رشته رشته ای ، سبز تا خاکستری رنگ ، سخت و شکننده ، به طول 3 متر یا گاهی بیشتر ، دمبرگ روی سطح فوقانی شیار دار، در سطح تحتانی محدب ، گل آذین ها درون برگی ، گل آذین گل های نرم با دم گل آذین کوتاه ، گل های نر متمایل به رنگ سفید و معطر ، گل آذین های ماده با دم گل آذین بلند ، گل های ماده متمایل سفید ، کروی ، میوه مستطیلی تا بیضوی ،زرد یا قرمز و گاهی ارغوانی ، دانه اغلب با قاعده و راس نوک تیز کانال دار.

پراکندگی جهانی :

در شمال افریقا و جنوب غربی آسیا کاشته شده ولی خاستگاه اصلی آن مشخص نمی باشد. احتمالا بومی مناطق اطراف خلیج فارس.

پراکندگی در ایران :

این گونه گیاهی غالبا در نواحی گرمسیر جنوب ایران نظیر خوزستان ، بوشهر، فارس ، هرمزگان ، سیستان و بلوچستان  و حتی خراسان و حتی خراسان و یزد نیز رویش دارد . در برخی از شهر های ساحل دریاچه خزر نیز به صورت غیر مثمر کاشته شده است.

اندام مورد استفاده :

میوه ، هسته میوه ، گل ، دانه های گرده و مغز چوب .

به میوهٔ نرسیده خرما، «خارَک» یا «خرک» یا کنگ (و در زبان عربی، «حبابوک») گفته می‌شود.

رطب مرحله قبل از رسیدگی کامل خرماست که رطوبت بیشتر و قند کمتری نسبت به خرمای کاملاً رسیده دارد.

خواص درمانی :

خرما میوه ای انرژی دهنده ، زیاد کننده خون و افزایش دهنده نیرو به حساب می آید . گل های این گیاه نیز طعمی تلخ و اثر مسهلی و خلط آور دارند.

میوه خرما سرشار از مواد معدنی از قبیل پتاسیم ،منگنز ، آهن  و روی و همچنین ویتامین هایی نظیر A,B,C,D می باشد .

محققان ایرانی دریافتند که عصاره ای که در هسته میوه خرما وجود دارد اثرات ضد باکتریایی خوبی دارد و پیشنهاد نمودند که از آن به عنوان جایگزینی مناسب برای آنتی بیوتیک ها استفاده گردد.

طبع هسته خرما گرم و خشک است و بسیار قابض است. دمکرده پودر آن به تخلیه مثانه کمک می‌کند. گاهی هم آن را سوزانده و خاکسترش را پس از شستشو به جای توتیا به چشم می‌کشند، چون می‌گویند باعث رویاندن مژه‌های ریخته می‌شود.

خواص شیره خرما برای پوست و مو :

حاوی ویتامین C و D است که برای ویژگی الاستیک پوست شما بسیار مفید بوده و پوست را صاف تر می کند.
همچنین خاصیت ضد پیری دارد و مانع از تجمع ملانین در بدن می شود.
اما طبع شیره خرما گرم است واگر با گرمی های دیگر مانند ارده میل شود باعث ایجاد جوش های پوستی خواهد شد.
همچنین آهن موجود در آن باعث افزایش گردش خون در زیر پوست شده و به تقویت فولیکول های مو کمک کرده و رشد مو را افزایش می دهد.

خرما قویترین داروی ضد سرطان :

اگر روزانه هشت تا ده عدد بادام را به همراه دو تا سه عدد خرما بخورید دچار ساییدگی استخوان و درد مفاصل نخواهید شد . خرما دارای فیبر بوده از این رو به دفع مدفوع کمک میکند .

چون قند طبیعی دارد به طور تدریجی در بدن آزاد میشود وموجب بالا رفتن قند خون نمیشود و برای دیابتی ها بسیار مفید است. خوردن خرما سبب میشود فرد زمان طولانی احساس سیری کند و به این جهت در پیشگیری از پرخوری فایده زیادی دارد. خرما مقوی بوده و سو ٕهاضمه را درمان میکند. اگر میخواهید بهترین نتیجه را از مصرف خرما بگیرید خوب است آن را هنگام صبح و همراه صبحانه مصرف کنید.

سرانه مصرف خرما در ایران و جهان :

سرانه مصرف خرما در ایران ۷ کیلوگرم است که میانگینی از مصرف سرانه ۲۵ کیلوگرمی استان‌های جنوبی و ۱ کیلوگرمی سایر استان‌ها می‌باشد. سرانه مصرف خرمای ایران ۴ کیلوگرم است. این در حالی است که سرانه مصرف خرما در عربستان ۱۳ کیلوگرم و در مصر ۱۶ کیلوگرم است.

انواع خرمای ایرانی :

• خرمای پیارم در استان هرمزگان
• خرمای ربی در جیرفت و کهنوج
• خرمای سایر در استان خوزستان
• خرمای کروت در استان کرمان
• خرمای کلوته در جیرفت و کهنوج
• خرمای مضافتی بم در استان کرمان
• خرمای الینگی نیکشهردرسیستان وبلوچستان
• خرمای هلیله ای در جیرفت، کهنوج و بم
• خرمای شاهانی در استان فارس
• خرمای زاهدی در استان خوزستان و بوشهر
• خرمای کبکاب در استان بوشهر
• خرمای مرداسنگ منا طق جنوبی استان کرمان و هرمزگان

 روشهای تکثیر درخت خرما:

۱ـ تکثیر خرما از طریق بذر : تکثیر از طریق بذر (هسته) قدیمی ترین روش تکثیر خرما می باشد وتقریباً منشاء همه ارقام موجود در دنیا بذر می باشد تکثیر از طریق بذر در برنامه های تجاری تولید خرما منسوخ شده می باشد.

تکثیر از طریق بذر عمدتاً در برنامه های اصلاح وبه نژادی خرما و همچنین تولید نهال به منظور مصارف غیر خوراکی نظیر احداث فضای سبز یا تولید چوب به منظور نئوپان سازی می تواند مفید باشد.

۲ـ تکثیر از طریق پاجوش:

منجر به حفظ کلیه صفات و خصوصیات پایه مادری در گیاه جدید می گردد در حال حاضر رایج ترین مناسب ترین و ارزان ترین روش تکثیر نخل در دنیاست که توسط نخل کاران ایران نیز در نخلستانها انجام می شود.

ویژگی های پاجوش خوب عبارتند از :

۱ـ پایه مادری باید سالم و شاداب باشد

۲ـ پاجوش باید جوان در وضعیت رشد سریع به قدر کافی بزرگ و تقریباً استوانه ای شکل باشد

۳ـ پاجوش باید ریشه دار باشد

۴ـ پاجوش باید توسط کارگران ماهر و مجرب از تنه مادری جداسازی شده باشد

۵ـ محل قطع پاجوش باید کوچک صاف بدون ترک و شکاف باشد.

۶ـ هیچ گونه آلودگی به آفات و بیماریها نداشته باشد.

۷ـ تعداد پاجوشهای متصل به تنه مادری نباید زیاد باشد مناسب ترین تعداد ۵ـ۳ پاجوش پای هر نخل مادری است.

۸ـ وزن پاجوش بین ۲۵ـ۱۰ کیلوگرم باشد

۹ـ پاجوش ۵ـ۳ ساله باشد و قطر قاعده آن ۳۵ـ۲۰ سانتی متر باشد.

معایب تکثیر از طریق پاجوش درخت خرما

۱ـ تولید پاجوش معمولاً در دوره کوتاهی از زندگی نخل (۲۰ـ۸ سال اول ) صورت می گیرد.

۲ـ درصد تلفات نسبتاً بالا و نیاز به واکاری مجدد دارد( میانگین درصد گیرایی پاجوش در ارقام مختلف حدود ۶۰% است)

۳ـ زمان نسبتاً طولانی جهت ثمر دهی (۶سال به بالا) نیاز است.

۴ـ عدم امکان تولید انبوه نهال (هر درخت خرما در طول عمر خود حداکثر ۳۰ ـ ۲۰ پاجوش در شرایط مطلوب تولید می کند)

۵ـ نیاز به کارگر ماهر و مجرب جهت جداسازی از تنه مادری دارد

۶ـ هزینه زیاد جداسازی

۷ـ امکان انتشار آفات و بیماریها

عوامل موثر در گیرایی پاجوش درخت خرما :

۱ـ رقم

۲ـ زمان کاشت پاجوش

۳ـ نحوه جداسازی

رقم :

گیرایی پاجوش ها در ارقام مختلف متفاوت است که بستگی به قدرت ژنتیکی ریشه زایی و تحمل شرایط ناهنجار محیطی دارد

زمان کاشت پاجوش:  براساس تجارب موجود در کشور مناسب ترین زمان جهت انتقال و کاشت پاجوش در اغلب مناطق خرما خیز کشور به ترتیب فصلهای بهار و پاییز میباشد.

نحوه جداسازی: برای جداسازی پاجوش از پایه مادری ابتدا باید نخلستان ها را آبیاری نمود بعد از گاورو شدن خاک پای نخل باید خاک اطراف آن را کنار زد  به طوری که محل اتصال پاجوش به پایه مادری ظاهر گردد.

نکته :قبل از انجام عملیات جداسازی پاجوش برگهای اضافی و خشک هر پاجوش ابتدا حذف و سپس بقیه برگها جمع شده و توسط طناب باریک یا بوسیله برگ خرما به هم بسته شوند تا در حین کار جداسازی پاجوش اولاً به پاجوش آسیب نرسد ثانیاً برای عملیات جداسازی ایجاد مزاحمت نکند.

پس از مراحل فوق پاجوش برای جداسازی آماده می باشد جهت جداسازی پاجوش باید از افراد ماهر و مجرب استفاده نمود ناف پاجوش پس از جداسازی باید کاملاً صاف و سالم باشد.

برای قطع محل اتصال پاجوش به نخل مادری ( ناف) از وسیله ای بنام دیلم که دارای تیغه برنده تیز و فولادی است استفاده می گردد.

پاجوش را باید طوری از پایه مادری جدا کرد که ناف آن سالم و حداقل یک ریشه سالم داشته باشد پاجوشهای فاقد ریشه به دلیل عدم گیرایی ارزش کاشت نداشته و معمولاً سبز نمی شوند.

/ فائزه عوض پور /