متاسفانه امروزه اکثر مردم کشورمان به‌دلیل عدم شناخت «مزاج» خود، به‌صورت روزانه از غذاها و نوشیدنی‌هایی استفاده می‌کنند که هیچ سازگاری با مزاج آنها ندارد.
انواع مزاج در طب سنتی
عدم شناخت مزاج باعث شده این دسته از افراد یا در معرض ابتلا به انواع و اقسام بیماریها قرار داشته باشند یا به بیماری‌های مختلفی مبتلا شوند؛ به طور مثال امروزه به‌دلیل تبلیغات متعدد و ناصحیحی که درباره لزوم مصرف ماهی شده، اکثریت مردم تصور می‌کنند که اگر در هر هفته چند وعده از غذای خود را به ماهی اختصاص دهند، این امر باعث تضمین سلامت آنها می‌شود!
این در حالیست که افراد برای مصرف گوشت ماهی باید به شرایط مزاجی، سنی، جنسی، زمان مصرف آن، گونه ماهی مصرفی و نوع پخت آن و … توجه داشته باشند.
مثلا ممکن است مصرف ماهی دریای شمال توسط یک خانم مسن با مزاج پایه بلغم در وعده شام نه‌تنها هیچ سودی برای او نداشته باشد بلکه باعث ابتلا یا تشدید بیماری‌هایی با منشاء «سردی» در این فرد شود!
مواردی از این دست، اهمیت فراگیری و شناخت مزاج را گوشزد می‌کند؛ در ادامه به معرفی مختصر هر یک از مزاج‌های چهارگانه دم، صفرا، بلغم و سودا پرداخته‌ایم.
افراد دارای مزاج سرد و تر؛ بلغمی
افراد چاق با پوست سفید و موهایی کم‌پشت هستند، کمتر تشنه می‌شوند و دهان مرطوبی دارند، افراد کم‌انرژی، صبور و آرام هستند.
سفیدی چشم ، سفید بی حال ، مردمک آبی و روشن دارای موهای نرم و نازک و لخت با رنگ زرد ، بور و خرمایی روشن و سفید و غالباً افراد بلغمی بی مو هستند.
دهانی بی مزه ، مرطوب و پر آب دارند ، اشتهای زیاد و خوراک فراوان دارند ، توان هضم غذا در آنان کم است ، معده نفاخی دارند ، گاهی یبوست دارند
گرایش به شیرینی و شوری دارند به میزان زیاد. گرایش به ترشی
بوی بد دهان ندارند ، بوی بد مدفوع ندارند ، قار و قور شکم دارند
تمایل به سردی‌ها ندارند و در عوض تمایل به گرمی‌ها به شدت در آنان وجود دارد.
اگر بلغمی در سر اضافه شد بلاهت و حماقت ایجاد می‌کند که در اثر افزایش سردی در سر است ، تمام داروهای افزایش حافظه گرم هستند ، اوج سردی در مغز آلزایمر پدید می آورد. ( البته سرد و خشک ).
افراد بلغمی نباید سردی‌جات را به تنهایی میل کنند ( همراه با گرمی میل شود ). روغن نباتی ، کره گیاهی ، نوشابه ، برنج ، گوشت گاو، سوسیس و کالباس و فرآورده‌های این چنینی بلغم زا هستند و همه افراد به خصوص بلغمی‌ها باید از این گونه مواد باید پرهیز کنند.
افراد دارای مزاج گرم و خشک؛ صفراوی
این افراد لاغر‌اندام بوده و رنگ چهره متمایل به زردی دارند، تحمل گرما را نداشته و خواب کمی دارند، عطش زیاد و دهانی خشک دارند، زود عصبانی شده و زود آرام می‌شوند، افرادی پرجنب و جوش و پرانرژی هستند.
رگهای دست گاهی آشکار و گاهی پنهان هستند .
رنگ پوست گرایش به زردی دارد .
سفیدی چشم سفید با گرایش زرد است، مردمک چشم میشی روشن است .
موی سر، خشک و ضخیم و برجسته است، رنگ مو، سیاه و خرمایی است و صفراوی‌ها غالباً کم‌مو هستند.
مزه دهان تلخ صبحگاهی است، غالباً دهان خشک و تشنه است .
افراد صفراوی کم اشتها هستند، توان هضم غذا بالاست، نفخ معده ندارند، یبوست ندارند
گرایش به شیرینی و شوری هم ندارند.
افراد صفراوی غالباً گرایش به ترشی دارند
بوی بد دهان ندارند، بوی بد مدفوع ندارند، قار و قور شکم ندارند .
تمایل به سردی‌ها دارند و از گرمی‌ها گریزانند.
افراد صفراوی غالباً در اثر حجامت تعدیل مزاج یافته و رنگ و رویی به مراتب روشن‌تر از قبل خواهند داشت، اشتهای آنان با حجامت افزایش می‌یابد و در صورت تکرار حجامت فربه و چاق خواهند شد.
افراد دارای مزاج گرم و تر؛ دموی
افرادی هستند درشت‌اندام، دارای پوستی سرخ و سفید و موهایی پرپشت، تحمل گرما و سرمای زیاد را ندارند اما در کل تحمل سرما برایشان راحت‌تر است، انسان هایی شجاع و جسور و مهربان بوده و معمولا پیشرو و رهبر گروه هستند.
رگهای دست آشکار و برجسته است،
رنگ پوست گندم‌گون یا گلگون است رنگ چشم (سفیدی) با گرایش قرمز است ،رنگ مردمک میشی تیره و سیاه است
موی سر: درشت و قابل انعطاف و دارای پیچ درشت است، رنگ مو: سیاه خرمایی تیره و روشن و معمولاً پر موهستند.
مزه دهان، شیرینی صبحگاهی است، دهانشان کم رطوبت است و کم تشنه می‌شوند.
اشتهای زیاد و خوراک خوبی دارند، توان هضم غذا بسیار بالاست نفخ معده ندارند، یبوست ندارند،
گرایش به شیرینی کم دارند و گرایش به شوری هم بسیار اندک است. گرایش به ترشی کم دارند.
بوی بد دهان ندارند، بوی بد مدفوع ندارند، قار و قور شکم ندارند
تمایل به سردی‌ها ندارند ولی تمایل به گرمی‌ها اندکی دارند.
افراد دموی باید غذاهای خنک و سردی مثل آش انار، آش آلو، آب زرشک خیار، مرکبات و ماست و… مصرف کننده تا حرارت بدن تعدیل شود.
اگر فرد دموی همراه با غذای گرم مثل شیرینی‌جات از مواد و اغذیه سرد استفاده نکند دچار جوش و خارش بدن، گر گرفتگی، بیقراری، کهیر، سوزش ادرار، سوزش سر دل، و آفت دهان خواهد شد.
افراد با مزاج سرد و خشک؛ سوداوی
افرادی لاغر‌اندام و کم خواب، معمولا با پوست تیره و خشک هستند، دقیق، منظم و محاسبه‌گر هستند.
البته این خصوصیات کلی است و برای تشخیص دقیق‌تر حتماً در شهر محل سکونت خود به متخصص حاذق طب سنتی مراجعه کنید.
رنگ پوست تیره است .
رنگ چشم (سفیدی) سفید تیره است. رنگ مردمک میشی و قهوه‌ای است.
موی سر، خشک و ضخیم یا مجعد است، رنگ مو، سیاه مات و جوگندمی است و فرد سوداوی معمولاً کم مو است .
مزه دهان صبحگاهان شور مزه است و دهان، خشک و کم آب است .
اشتها زیاد، ولی خوراک کم است، توان هضم غذا بسیار کم است، نفخ معده فراوان دارند، یبوست دارند .
گرایش به شوری و شیرینی دارند، گرایش به ترشیی ندارند .
بوی بد دهان ندارند، بوی بد مدفوع، ندارند، قار و قور شکم دارند .
تمایل به سردی‌ها ندارند و تمایل به گرمی‌ها دارند.
سودا چون سرد و خشک است افراد سوداوی باید از غذاهای سرد و خشک پرهیز کنند و در عوض از غذاهای گرم و تر مثل عسل استفاده نمایند.